สมุนไพร ซ้องแมว
สมุนไพรซ้องแมว มีชื่อท้องถิ่นอื่นๆ ว่า ข้าวจี่ (ทั่วไป), ซ้อแมว (ลำปาง), เล็บแมว (สระบุรี), ส้มแมว (ราชบุรี), ยวงขนุน (สุราษฎร์ธานี), จิ้งจ๊อ (ปัตตานี), คางแมว หางกระรอกแดง (ภาคกลาง), คางแมว จิงจาย (ภาคใต้), ปะงางอ (มลายู-ปัตตานี) เป็นต้น
สมุนไพร ซ้องแมว ชื่อสามัญ Parrot's beak, Hedgelhog, Wild sedge, Ching-chai[2]
สมุนไพร ซ้องแมว ชื่อวิทยาศาสตร์ Gmelina philippensis Cham. (ชื่อพ้องวิทยาศาสตร์ Gmelina finlaysoniana Wall., Gmelina hystrix Schult. ex Kurz ) จัดอยู่ในวงศ์ LAMIACEAE (LABIATAE) ส่วนบางตำราว่าอยู่ในวงศ์ VERBENACEAE
ลักษณะของซ้องแมว
ต้นซ้องแมว มีถิ่นกำเนิดในประเทศฟิลิปปินส์ จัดเป็นพรรณไม้พุ่มรอเลื้อย มีความสูงได้ประมาณ 2-6 เมตร เปลือกลำต้นเรียบเป็นสีน้ำตาลอ่อน ตามลำต้นมีหนามยาวใหญ่ มีช่องอากาศ ขยายพันธุ์ด้วยวิธีการตอนหรือการปักชำ ชอบดินร่วน ต้องการน้ำปานกลาง ควรปลูกในที่ที่มีแสงแดดทั้งวัน ในประเทศไทยพบขึ้นตามป่าเบญจพรรณทั่วไป ออกดอกในช่วงประมาณเดือนมีนาคมถึงเดือนพฤษภาคม
ใบซ้องแมว ใบเป็นใบเดี่ยว ออกตรงข้ามกัน ลักษณะของใบเป็นรูปรีหรือจักคล้ายรูปสี่เหลี่ยมข้าวหลามตัด ปลายใบแหลมมน โคนใบมนหรือเรียวสอบ ส่วนขอบใบเรียบ ใบมีขนาดยาวประมาณ 1.5-7.5 เซนติเมตร แผ่นใบเกลี้ยง หลังใบและท้องใบเรียบ ด้านล่างมีนวล มีต่อมประปราย กระจายทั่วไป เส้นแขนงใบมีข้างละ 3-4 เส้น เรียงจรดกัน ก้านใบยาวประมาณ 1-2.5 เซนติเมตร
ดอกซ้องแมว ออกดอกเป็นช่อแบบช่อกระจุก โดยจะออกตามปลายยอด ดอกออกเป็นคู่เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก ช่อดอกยาวได้ประมาณ 50 เซนติเมตร มีใบประดับขนาดใหญ่รองรับ ใบประดับลักษณะเป็นรูปไข่กว้าง สีเขียวอ่อนหรือมีสีน้ำตาลแดงแซม ปลายแหลมหรือเป็นติ่งแหลม ยาวประมาณ 2-3 เซนติเมตร ติดทน ใบประดับที่ปลายช่อจะมีขนาดเล็กตามลำดับ ก้านดอกสั้น หนา ดอกเป็นสีเหลือง กลีบเลี้ยงเป็นรูปถ้วย ยาวได้ประมาณ 5 มิลลิเมตร เกือบเรียบหรือจักตื้นๆ 5 จัก ไม่ขยายในผล ส่วนกลีบดอกมีลักษณะเป็นรูปลำโพง ยาวได้ประมาณ 5 เซนติเมตร หลอดกลีบเรียวแคบ ยาวประมาณ 1-1.5 เซนติเมตร ปลายกลีบบานออก แยกออกเป็น 2 ปาก มี 4 แฉก ปลายแฉกกลมมน พับงอ 3 แฉกบนเป็นแฉกตื้น ส่วนแฉกล่างยื่นยาวกว่า มีขนละเอียดสั้นๆ ด้านนอก ดอกมีเกสรเพศผู้ 4 อัน ติดเป็น 2 คู่ ประมาณเหนือคอหลอดกลีบดอก แบ่งเป็นอันยาว 2 อัน ที่ยาวประมาณ 2 เซนติเมตร และอันสั้น 2 อัน ที่ยาวประมาณ 1 เซนติเมตร อับเรณูมี 2 พู กางออกเล็กน้อย ยาวได้ประมาณ 2 มิลลิเมตร รังไข่เป็นรูปทรงกลม เกลี้ยง มีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 3 มิลลิเมตร มี 4 ช่อง ก้านเกสรเพศเมียยาวประมาณ 3.5 เซนติเมตร ยอดเกสรแยกออกเป็น 2 แฉก ขนาดเล็ก
ผลซ้องแมว ลักษณะของผลเป็นรูปทรงกลมรีหรือรูปไข่กลับ ยาวได้ประมาณ 1.2 เซนติเมตร ผิวผลเรียบเป็นมีน ผลอ่อนเป็นสีเขียว เมื่อสุกแล้วจะเปลี่ยนเป็นสีเหลืองเข้ม ภายในผลมีเมล็ดประมาณ 2-4 เมล็ด
สรรพคุณของซ้องแมว
- รากมีรสขมเย็น ใช้เป็นยาแก้กระษัย (ราก)
- รากใช้เป็นยาแก้ตานขโมย (ราก)
- รากหรือผลใช้เป็นยาแก้วัณโรค (ราก,ผล)
- ใบมีรสขม นำมาตำให้ละเอียด ใช้เป็นยาพอกสุมลงบนศีรษะ ช่วยแก้อาการปวดศีรษะ (ใบ)
- ใบสดใช้ตำพอกศีรษะแก้ผมร่วง (ใบ)
- ใบและผลสดมีรสเปรี้ยวขม ใช้คั้นเอาน้ำมาหยอดหู แก้ปวดหู (ใบและผล)
- ใบนำมาต้มเอาน้ำอมหรือใช้บ้วนปาก เป็นยาแก้เหงือกบวมอักเสบ แก้อาการปวดฟัน (ใบ)
- ผลมีรสขมเย็น มีสรรพคุณเป็นยาดับพิษร้อนถอนพิษไข้ แก้ร้อนในกระหายน้ำ (ผล)
- ผลมีรสเปรี้ยวอมร้อน ใช้เป็นยาแก้ไอ (ผล)
- ใบหรือผลใช้เป็นยาขับพยาธิ (ใบ,ผล)
ขอขอบคุณ ที่มา : หนังสือสมุนไพรไทย ภาพประกอบอินเตอร์เน็ต